روند افزايش مصرف دخانيات فيلم‌هاي ايراني در 30 سال گذشته:

دكتر غلامرضا حيدري، رئيس مركز تحقيقات پيشگيري و كنترل دخانيات در مطالعه مقطعي كه بين سال‌هاي 92 و 93 انجام گرديد. ليست كليه فيلم هاي سينمايي نمايش داده شده در سه دهه اخير تهيه و بر اساس ميزان فروش در هر سال 10 فيلم اول جدول و در كل 300 عنوان انتخاب گرديد. در يك برنامه آموزشي 3 روزه 3 نفر روش مشاهده فيلم در سكانس‌هاي مختلف و ثبت زمان نمايش مصرف دخانيات توسط تايمر بر حسب ثانيه را آموزش ديدند. سپس كليه فيلم‌ها به صورت چرخشي در تعداد 10 تايي توسط 3 نفر جداگانه مشاهده و در چك ليست مربوطه اطلاعات ثبت شد تا جدول اصلي حاصل گرديد. جهت توافق اطلاعات ثبت شده از ضريب كاپا استفاده شد و اختلاف عددهاي تا 5‌درصد قابل قبول منظور و ميانگين 3 نفر در جدول اصلي لحاظ گرديد. تعداد فيلم‌هايي كه نمايش مصرف دخانيات را داشته‌اند در طول 3 دهه به ترتيب 36-60-74 از 100 فيلم بود. نسبت زمان نمايش دخانيات به زمان فيلم در 3 دهه به ترتيب 75% - 41/1‌درصد – 08/2دردص بود كه در آناليز واريانس و آزمون توكي معني‌دار گزارش شد. ميانگين زمان نمايش مصرف دخانيات كل در 3 دهه به ترتيب 1/39 – 67 – 3/99 ثانيه بود. در آناليز واريانس انجام شده با آزمون توكي به صورت معني‌داري ميانگين زمان نمايش مصرف دخانيات در طول 3 دهه و بر حسب ژانر در فيلم‌هاي خانوادگي، حادثه‌اي و دفاع مقدس به صورت معني‌داري افزايش پيدا كرده است.

در اين بررسي نشان داده شد نمايش صحنه‌هاي مصرف دخانيات در فيلم‌هاي سينمايي ايران در 3 دهه گذشته بر حسب ثانيه روند صعودي داشته و علي‌رغم اينكه در بعضي از سال‌ها نسبت به سال قبل اندكي كاهش پيدا كرده است ولي به صورت معني‌داري فزاينده بوده است. اين در حالي است كه در يك مطالعه مشابه كه توسط جاميسون و رومر در سال 2010 انجام شد و در يك دوره بيش از 50 سال فيلم‌هاي هاليوودي مورد بررسي قرار گرفت روند نمايش مصرف دخانيات روند نزولي داشته است. همچنين اين كاهش روند مرتبط با وقايع كنترل دخانيات در كشور ايالات متحده بوده است. اين روند در دو حالت نمايش مستقيم و غيرمستقيم مصرف دخانيات نيز تا حدودي مشابه بوده است كه مانند بعضي از مطالعات ديگر مي‌باشد. البته در دهه 60 به طور مشخص نمايش مستقيم مصرف دخانيات بيشتر از نمايش غيرمستقيم بوده است و در دو دهه بعدي اين دو حالت تقريباً يكنواخت بوده است. جز در دو سال 76 و 86 كه به طور واضحي ميانگين زمان نمايش مصرف مستقيم چندين برابر بيش از نمايش غيرمستقيم آن بوده است. البته نويسندگان دلايل مشخصي در اين باره پيدا نكرده‌اند ضمن اينكه اين حالت در چند مورد ديگر نيز ديده شده است. همچنين به طور مشخص تعداد فيلم‌هايي كه نمايش مصرف دخانيات را داشته‌اند در طول 3 دهه افزايش داشته اما اين حالت در مقايسه با ژانرهاي مختلف وضعيت متفاوتي دارد. به طوري كه افزايش زمان نمايش مصرف دخانيات در همه ژانرها ديده نمي‌شود و بيشترين افزايش در 3 ژانر خانوادگي و حادثه‌اي و دفاع مقدس مي‌باشد. اين شرايط در بعضي مطالعات ديگر نيز ديده شده است. ژانرهاي خادثه‌اي و عشقي بيشترين زمان نمايش مصرف دخانيات را داشته اند وليكن دو نكته قابل توجه در اين بررسي شامل ژانر دفاع مقدس و كودك است كه در اولي افزايش قابل ملاحظه‌اي ديده مي‌شود به طوري كه در دهه 60 هيچ فيلمي داراي صخنه مصرف دخانيات نبوده است وليكن در دهه 70 و 80 اين رقم به ترتين به 33درصد و 66درصد رسيده است و ديگر اينكه ژانر كودك تنها ژانري است كه در تمامي اين 30 سال هيچ صحنه مصرف دخانيات نداشته است. اهميت اين مورد كه در چند مطالعه به آن اشاره شده در اين است كه مواجهه كودكان با نمايش مصرف دخانيات توسط هنرپيشگان مي‌تواند عاملي براي شروع مصرف در اين فشر باشد.

يكي از نكات قابل تامل در اين مطالعه اين است در اين 30 سال كشور ايران فعاليت‌هاي قابل قبولي را در اجراي برنامه‌‌هاي كنترل دخانيات داشته است و با استناد به مطالعه بنده و همكاران به نسبت كشورهاي منطقه عملكرد مناسبي براي مبارزه با دخانيات ارائه داده است. همچنين در خلال اين 3 دهه شيوع مصرف دخانيات در كل جامعه در حدود 12درصد تقريباً ثابت بوده است. وليكن اين مهم يعني نظارت بر نمايش مصرف دخانيات در فيلم‌ها به عنوان يك راه تبليغي براي ترويج مصرف دخانيات در جامعه علي‌رغم وجود قانون مربوطه دقت كافي نداشته است. با توجه به تجربه ديگر كشورها ممكن است افزايش مصرف دخانيات در سال‌هاي بعد پيش آيد كه مي‌تواند ناشي از عدم توجه به اين نكته باشد.

نتيجه اين بررسي:

زمان نمايش مصرف دخانياتدر فيلم‌هاي سينمايي ايران در 30 سال گذشته روند افزايش داشته است و اين مهم علي‌رغم فعاليت‌هاي قابل قبول كنترل دخانيات در جامعه بوده است. اين حالت بايستي مورد توجه مسئولين حوزه سلامت و سينمايي كشور قرار گيرد تا با دقت بيشتر زمينه براي اجراي بهتر برنامه‌هاي كنترل دخانيات در جامعه فراهم گردد.